Su Kaçağı Ölçme

Su kaçağı durumunda yapılacak su kaçağı ölçme işlemleri kaçağın büyüklüğünü denetlemenin yanı sıra yerleşim yerlerinde kaçağın yerinin belirlenmesinde etkili bir uygulamadır. Su kaçağı ölçme işlemlerinin yanı sıra su kaçağının yerini bulmak için çalışma yapılması önemlidir. Anadolu Tesisat, su kaçağı tesbit işlemlerinin yanı sıra su kaçağının büyüklüğünü de değerlendirmektedir. Su sızıntısı bölgesinde yapılacak testler sonucunda kaçağın boyutu ve yeri noktasal olarak bulunur. Bu sonucu elde etmek için su kaçağı bulan cihazlar kullanılmaktadır. Su kaçağı şüphesi yaşanan bölgede yapılacak su kaçak araması teknolojik cihazlar kullanılarak yapılmaktadır. Su kaçağı ölçen firma arıyorsanız bize bir telefon açmanız yeterli. Evinizdeki su sızıntılarında patlak borunun yerini bularak onarımını gerçekleştiriyoruz.

SU KAÇAĞI ÖLÇME

İster sabit, ister seyyar sayaç kullanılacak olsun, bir su kaçağı ölçüm bölgesi teşkil edilirken aşağıdaki çalışmalar yapılmalıdır.

• • Bölgedeki toplam abone sayısını bulunuz.
  • Geceleri su kullanan abone adedini bulunuz.
  • Bölgede sayaçsız su kullanan abone sayısını tahmin ediniz. Ayrıca gece çok miktarda miktar da su kullanan fabrika ve işletmeleri tespit ediniz.
  • Bölgedeki vanaları kontrol ederek gerekli bakımı yapınız. Bazı durumlarda ilave vana gerekebilir.

Her bölge için aşağıdakileri gösterir bir plan hazırlayın.

• •  Ana besleyicilerin geçtiği hatları çizerek o caddelerin isimlerini yazın.
  • Sayaç ve vanaların yerlerini işaretleyin.
  • Bölgeyi izole eden sınır vanalarını belirtin.
  • Sirkülâsyon vanalarını belirtin.
  • Adım deneyinde kullanılan veya kullanılacak vanaları işaretleyin.
  •  Sistemde, metodun uygulanması süresince hiç kullanılmayacak vanaları bir yanlışlığı önlemek için işaretleyin.
  • Planlar arazide kullanıldığından sağlam ve sudan etkilenmeyecek şekilde olmalıdır.

Planlara bütün ticari, endüstriyel ve evsel aboneler işlenmelidir. Ayrıca bu abonelerin su tüketim değerleri ile gece kullanımları ilişik olarak verilmelidir. Bu değerleri adım deneyi sırasında gerekli olacaktır. Bütün vanalar numaralandırılarak açılıp kapanma yönleri belirtilmelidir.

MİNİMUM GECE AKIMININ ÖLÇÜLMESİ

Bir su kaçağı ölçümleme bölgesi yerleştirildikten sonra o bölgedeki su kaçağı seviyesinin yaklaşık değerini belirlemek için minimum gece akımı ölçümlerine geçerlidir. Bölgedeki basınç azalmasından, yeterli kapasitede sayaç bulunmamasından ve bölgenin mansabındaki kısımlara yeterli su verilememesinden dolayı, su kaçağı ölçüm bölgelerini 24 saat izole etmek genellikle mümkün değildir. Bu durumlarda bölgenin sınır vanalarından birkaçı hariç tümü kapatılır. Böylece aboneler yeterli su almaya devam edeceklerdir. Gece ise kapatılacak vana sayısı üçü veya dördü aşmayacaktır. Sonuç olarak gece çalışması yapacak elemanları işi azalacak, bu elemanlarda bir yerine birkaç bölgede çalışabilecektir. Yapılan deneyler göstermiştir ki iki teknisyen bir bölgeyi düzenleyebilir. Eğer bölgede sabit sayaçlar kullanılıyorsa, bu iki teknisyen 3 veya 4 saat içinde, seyyar sayaçlar kullanılıyorsa beş saat içinde ölçümleri yapabilirler. Teknisyenler yerine yerel elemanlar çalıştırılırsa, çalışma süresi artacaktır. Mümkün olduğu takdirde gece fazla miktarda su kullanan bütün abonelerle, gece depolarını dolduran aboneler tespit edilmelidir. Aynı zamanda bu abonelerin sayaçları deney periyodu içinde okunarak kaydedilmelidir. Abonelerin gece su kullanımlarının belirlenmesiyle, su kaçağı tahmini kolaylıkla yapılır. Minimum gece akımı belirlenip, gece su kullanan abonelerin kullandığı su miktarı çıkarıldıktan sonra, bölgede basınç düşürümü tatbik edilir. Genellikle, ilk gözlemlerden sonra adım deneyi yapmak gerekli olacaktır. Bölgede birçok büyük ve küçük su kaynağı varsa, adım deneyiyle dinleme yapılacak yerler belirlenir. Adım deneyiyle hiçbir kaçak noktası kaçırılmaz. Bu durum araştırma kadrosunun da bölgeyi çok iyi öğrenmesini sağlayacaktır.

BÖLGE NORMLARININ SAPTANMASI

Bölgede bulunan kaçak noktaları mümkün olan en kısa zamanda tamir edilerek, yeni gece akımı ölçümüne geçilmelidir. Bulunan ve tamir edilen bütün su kaçakları, o bölgenin normu olmaktadır. Elde edilen yeni değerler, önce tahmini olarak bulunan değerlerin yerine kullanılmalıdır. Bu metodun bir avantajı; bölgenin karakteristiklerini dikkate alarak bölgenin normunu hemen saptayabilmesidir. Kaçak noktalarının bulunmasıyla, tamirat arasında geçen zaman bazen uzun sürebilir ki bu da ölçmelerde sağlıklı sonuçlarının alınmasını engeller. Ayrıca bu süre zarfında meydana gelecek yeni patlaklarda sonuçları etkiler. Sonuçları etkiyen bir diğer olay ise, gece akımlarının her gece değişik olabilmesidir. Kaçak nokta sayısı aynı kalsa bile, birbirini izleyen iki gecede elde edilecek akım miktarları değişik olabilir. Değişik değerlerin elde edilmesi, su kullanımındaki ve su kaçağındaki değişimlerden olabilir. Bu yüzden bir bölgenin normunu saptamadan önce birkaç ölçüm yapmak gereklidir. Eğer, bir bölgenin gece akımı normundan daha düşükse o bölgenin normları gözden geçirilmelidir. Norm saptanması çalışmalarından şu sonuç çıkarılmıştır; Bir bölgedeki ne kadar fazla ölçüm yapılırsa, normu sabit değerlere ulaşmaz. Bölge normları her ölçümde daha yüksek değere ulaşmaktadır. Bölge normlarının yüksek değere ulaştırılması kararı hafife alınmamalıdır.

BÖLGELERİN AYARLANMASI VE GÖZLEMLENMESİ

Bölgeler belirlendikten ve ilk ölçüler yapıldıktan sonra, bu bölgeler belirli periyotlarla gözden geçirilmelidir. Bu düzenleme en iyi şekilde bir program dâhilinde yapılabilir. Örneğin; her periyodun ilk haftasında gece akımı ölçümleri yapılır. Periyodun ilk haftasında gece akımı ölçümleri yapılır. Periyodun kalan süresinde ise adım deneyi ve dinlenme işlemleri yapılır. Bölgelerin gözlemlenmesi ve ayarlanması eldeki iş gücü kaynaklarına bağlıdır. Bu çalışmalar şüphesiz su kaçağı seviyesini azaltacaktır. Ancak en uygun değer çalışma ve iş gücü saptanmalıdır. Daha öncede söylendiği gibi en uygun çalışma düzeni, bölgenin büyüklüğüne ve suyun maliyetine bağlıdır. Büyük bölgeler için daha sık yapılacak çalışmalar ekonomik olmalıdır. Ayarlama ve buna bağlı olarak yapılacak gözlem aralıklarının balansını sağlamak için, aynı pozisyondaki aralıklar alınmalıdır. Sık aralıkta gözlem yapmak ile bu işlemi seyrek aralıkta gözlem yapmak veya bu işlemin tersini yapmak etkili olmayacaktır. Bunu bir örnekle açıklayalım; 2000 abonenin bulunduğu bölgede 30 sayaç bulunduğunu varsayalım. Suyun birim maliyeti de 4 TL/ metreküpten yüksek olsun. Tablo 3.7 de önerilen bölge ayarlama aralığı yılda 6 kez olarak bulunur. Buna karşılık gelen gözlem sayısı yılda 2,5’dur. Buna göre gece çalışma ekibi her bölgede iki ayda bir bir gece ölçümü yapılacaktır.Yani her ay 15 sayaç okunacak, kaydedilecektir. Aynı şekilde bir ayda bu sayaçlarının altısı gözlenecektir.Eğer çalışan elemanlar yeterli bu çalışmalar kısıtlanabilir.Şöyle ki ayda 10 gece ölçümü yani ayarlama yapılırken gözlem sayısı ayda altıdan beşe düşürülür. Bu sayılar yıllık olarak verirsel; yılda 4 ayarlama ve 2 gözlem olacaktır.(tablo sayfa 87de var) Bir bölgenin gözlenip gözlenmeyeceğine karar vermek için, o bölgenin gece akımı kazanımlarına bakmak gerekir. Gözlem kadrosu herhangi bir bölgede gözlem yapmak için o bölgenin minimum gece akımının iki veya üç saatten ıt/abone/saatten fazla olduğuna emin olmalıdırlar. Bu sistemler bazı aylarda yapılması gerekli görülürken, bazı aylarda da elde edilen değerler gözlemi gerektirmez. Bütün bölgeler özelikle norm değerleri yüksek olan bölgeler en az yılda bir kez gözlenerek, norm değerlerinin gerçekçi olup olmadığı araştırılmalıdır. Bu gözlemler sonucunda hangi bölgelerde adım deneyi uygulanacağına karar verilir.

ADIM DENEYİ VEYA VANA GÖZLENMESİ

Bölgedeki vanaların uygun sırayla kapatılmasıyla, bölge yavaş daraltılır. Bu işleme adım deneyi veya vana gözlenmesi denir. Bir vananın kapatılmasıyla elde edilen akım azalmasıyla; o vananın hakim olduğu kısımdaki su kaçağıyla normal gece kullanımın toplamıdır. Bu azalma beklenenden fazla ise, o vananın hakim olduğu bölge dikkatli şekilde izlenerek su kaçağı araması yapılmalıdır. Adım deneyinin birçok uygulama yolu vardır. Ama hangisini uygularsanız uygulayın, öncelikle böle izole edilmeli, sınırlı vanalar kapatılırken bölgenin bir dal şebeke teşkil etmesine dikkat edilmelidir.

İZOLE METODU

Sayaca en uzaktaki vanadan başlanarak vanalar sırayla kapatılarak sayaca doğru yaklaşılır. Her adımda sayaçtan beslenen bölge daralmaktadır. Kapatılan vanaların mansabında kalan kısımlar deney süresince su alamazlar. Eğer bir vana kapatıldığında tam sızdırmazlık sağlanamazsa, sayaçta bir azalma olmayacak bir sonra kapatılan vanadan sonra ise akımda büyük bir azalma olacaktır. Vanalar sayaca doğru sırayla kapatılarak en sonuncu da sıfır değeri elde edilir. Bu işlem bitirilip vanalar ters sırayla açılınca akımda bir önceki sırada elde edilen azalmalar artma olarak kaydedilir. Fakat işlem bazen hatalı değerler verilebilir. Şöyle ki vanaların tümü kapatıldığında, depodaki ve sistemdeki su seviyesi ve basınçlar yükseleceğinden vanaların tekrar açılmasıyla elde edilecek değerler yüksek olur. Bu metodun en büyük dezavantajı, deney süresince abonelerin su alamamasıdır. Ayrıca süzülme ve geri sifonlamayla yer altı su seviyesinin yükselme riski vardır. İlaveten sistemdeki suyun çekilmesiyle sisteme hava da girebilir.

KAPATMA VE AÇMA METODU

Bu yöntemde vana kapatılıp, aklımdaki düşme değeri kaydedildikten sonra, vana tekrar açılır. Bu yöntemdeki bir çalışmasıyla sisteme hava girmesi önlenir. Vananın kapalı kalma süresi çok kısa olacağından, geri sifonlama riski ortadan kalkmış olur. Şüphesiz ki bu durumda sağlıklı ölçmeler elde edilemeyecektir.
GERİ BESLEME METODU

Bu metotla yapılan adım deneyinde, izole metodunda olduğu gibi vanalar sırayla kapatılırken, her vananın kapatılmasıyla birlikte o vananın arkasındaki vana açılır. Bu işlemin sınırdaki vanalardan başladığını hatırlarsak sistemde bir geri beslenme olacaktır. Bu da abonelerin uzun süre susuz kalmasını önleyecektir. Bu metoda dikkat edilecek nokta, geri besleme suyunun normal besleme suyuyla birleşmesidir. Bu da vanalarının iyi seçilmesiyle sağlanır. Bu durum her ne kadar ölçmelerde hatalı sonuçlara sebep olursa da bölgelerin herhangi bir süre için susuz kalmasını önleyecektir. Yukarıda anlatılan adım deneyi metotlarının her birinde, akımdaki azalmaların hangi vanaların kapatılmasıyla elde edildiğine büyük dikkat gösterilmelidir. Bu konuya büyük önem verilmeli ve her kaydın tarihi saati ve vana numarası bir tabloya yazdırılmalıdır. Vanaya kapatan ve açan teknisyenlerle, sayacı okuyan ve kayıt yapan teknisyenler arasında bir telsiz bağlantısı kurulmasıyla çalışmalar daha sağlıklı olacaktır. Hem su kaçağı ölçümlemesinin, hem de adım deneyinin başarısı, iyi izole edilmesine ve vanaların kapatıldığında hiç su geçirmemesine bağlıdır. Deneyler sırasında kapatılan her vana dinleyerek, herhangi bir su sızıntısı olup olmadığı kontrol edilmelidir. Bazı durumlarda vanadan geçen su ses çıkarmadığından bu kontrol yetersiz kalır. Böyle bir risk göze alınmak istenmiyorsa çok basit bir kontrol yapılabilir. (Bu arada vanaların hangi yöne çevrilerek kapanacağı ve hangi yönde çevrilerek açılacağı planlara ve araziye işaretlenmelidir.) Yapılacak kontrol için kapatılan vananın mansabındaki bir yangın musluğuna kalibre edilmiş bir sayaç monte edilir. Suyun yangın musluğunda belirli bir oranda dışarıya akması sağlanırken, basınçta önemli bir azalma olmamasına dikkat edilir. Eğer suyun yangın musluğundan tahliyesi bizim ana sayacımızda bir akım değişmesi gösteriyorsa, ele aldığımız vana su geçiriyor demektir. Değilse vananın tam kapandığı açıktır. Bütün minimum gece akımı değerleri depolardaki ve ana besleyicilerdeki su seviyeleri bulunan hata ve bozukluklar detaylı not edilmelidir. Bir su kaçağı ölçüm bölgesinin yerleştirilmesinin ve adım deneyinin sistemli yaklaşımı ek-A da detaylı olarak verilmiştir.
ADIM DENEYİNİN KULLANIMI

Adım deneyi iki veya üç elemanla, geceleyin altı ile sekiz saat süresindeki çalışmayla tamamlanabilir. Bu yüzden adım deneyi çok emek isteyen masraflı bir iştir. Ayrıca adım deneyinde elde edilecek değerlerin analizi de çok dikkatli bir çalışma içerir. Adım deneyinin esas iki fonksiyonu şunlardır;

• • Ana boruların ve tali boruların sistemden izole edilmesiyle ses dinlenme metodu daha kolaylıkla uygulana bilir.
  • Ses dinlenme ekibinin bulamadığı kaçak noktaları adım deneyiyle yakalanır.

Deneydeki adım sayısı gece sistemde minimum akımın sağlandığı süreye bağlıdır. Son yıllarda bu süre, abonelerin gece yaşantılarına bağlıdır ve üç ile dört saat arasında değişmektedir. Bu sürede kapatılabilen vana sayısı, bölgenin tipine büyüklüğüne ve vanalar arasındaki mesafeye göre değişir. Deneylerden elde edilen sonuçlara göre, adım deneyi ekipleri bir gecede şehir şebekesinden 20 kadar vana kapatabilmekte, bu sayı kırsal kesimde daha da düşmektedir.

Adım deneyinin kullanılması bölge büyüklüğüne yerini belirlemek istediğimiz su kaçağı noktası sayısına bağlıdır. Örneğin; küçük bir bölge için adım deneyi yerine, bütün bölgeyi incelemek daha ekonomik olacaktır. Bu kıstası göstermek için Su Araştırma Merkezince (WRC) birçok deneyler yapılmış ve detayları ’’Su kaçağı kontrolündeki deneysel program sonuçları’’adlı yayında toplanmıştır. Deneylerden çıkan sonuçlara göre, adım deneyinin uygulanacağı ideal büyüklük 100 abonelik bölgeler olmaktadır. Abone adedi 1000 den küçük olan bölgeler için deney en az 10 adımda tamamlanmalıdır. Büyük bölgeler için adım sayısı mümkün olduğu kadar çoğaltılmalıdır. Pratikte her adım içinde kalan abone sayısını, mevcut vanaların yerlerini tayin eder. Fakat şurası da gözden kaçırılmamalıdır ki adım deneyinde bütün vanalar için işlem yapılması zorunlu değildir. Daha da öncede belirtildiği gibi her 100 abonede bir adım yapılarak ölçüm yapmak uygun olacaktır. 500 Lt/ saatlik su kaçaklarını bulmak için yapılacak adım deneyleri masrafa değecektir.